Pranie pieniędzy: co to takiego i jakie są przykłady prania pieniędzy

5 GRUDNIA 2023

Czym jest pranie "brudnych" pieniędzy

Pranie pieniędzy to proces, którego celem jest przekształcenie środków uzyskanych z nielegalnych źródeł w takie, które wydają się pochodzić z legalnych transakcji i działalności. Jest to kluczowy element działalności przestępczej, ponieważ pozwala na ukrycie pochodzenia nielegalnych dochodów i umożliwia ich swobodne wykorzystanie w gospodarce legalnej. Pranie pieniędzy nie tylko przyczynia się do wzrostu przestępczości, ale także podważa integralność i stabilność instytucji finansowych oraz systemów ekonomicznych. Proces ten jest złożony i wieloetapowy, a jego zrozumienie jest kluczowe dla skutecznej walki z przestępczością finansową.

W ramach ustawy z 1 marca 2018 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, definicja prania pieniędzy odnosi się do zapisów art. 299 kodeksu karnego. Zgodnie z tym artykułem, za pranie pieniędzy uznaje się działania obejmujące:

• przyjmowanie, posiadanie, użytkowanie, przekazywanie, wywożenie za granicę, ukrywanie, transferowanie lub konwertowanie środków płatniczych, instrumentów finansowych, papierów wartościowych, wartości dewizowych, praw majątkowych lub innych dóbr ruchomych bądź nieruchomości, które pochodzą z korzyści uzyskanych z przestępstwa;
• wspomaganie w przenoszeniu własności powyższych wartości majątkowych lub w ich posiadaniu;
• wykonywanie innych działań, które mogą uniemożliwić lub znacznie utrudnić ustalenie nielegalnego pochodzenia tych wartości, ich lokalizację, wykrycie, zajęcie, bądź orzeczenie o ich przepadku.

Te przepisy mają na celu penalizację szerokiego zakresu działań związanych z ukrywaniem nielegalnego pochodzenia majątku oraz utrudnianiem pracy organów ścigania w identyfikacji i konfiskacie takich dóbr.

Lokowanie, maskowanie i integracja - etapy prania pieniędzy

Aby wyjaśnić jak jak działa pranie pieniędzy należy poznać jego trzy podstawowe etapy. Czym jest lokowanie, maskowanie i integracja w procesie prania pieniędzy?

1. Lokowanie (Placement): To pierwszy etap polegający na wprowadzeniu "brudnych" pieniędzy do systemu finansowego. Może to być realizowane np. poprzez:
   • rozdrabnianie wpłat (ang. smurfing);
   • wymiana walut (ang. refining);
   • dzielenie wpłat (ang. structuring);
   • transakcje kantorowe;
   • fikcyjne rachunki;
   • wymianę zużytych lub uszkodzonych banknotów;
   • zamianę banknotów o niskich nominałach na większe,
2. Maskowanie (Layering): To drugi etap mający na celu ukrycie pochodzenia pieniędzy poprzez przeprowadzenie złożonych transakcji finansowych. Może to obejmować przekazywanie środków pomiędzy różnymi kontami i jurysdykcjami, wymianę na inne aktywa, czy też wykorzystanie fałszywych faktur do symulowania legalnych transakcji. Przykładowe metody:
   • skrzynka rozdzielcza;
   • zakup aktywów, np. papierów wartościowych;
   • transfery zagraniczne (tzw. cash couriers; za pośrednictwem firm typu Western Union lub rachunków tzw. „słupów", z których gotówka jest przelewana do rajów podatkowych);
   • handel dobrami, np. złotem kamieniami szlachetnymi, biżuterią, dziełami sztuki.
3. Integracja (Integration): To Ostatni etap to reintegracja wypranych pieniędzy do ekonomii, gdzie wydają się one pochodzić z legalnych źródeł. Może to obejmować inwestycje w nieruchomości, przedsiębiorstwa, luksusowe dobra, a także inne rodzaje aktywów. Praktyczne metody to np.:
   • fikcyjne transakcje kupna – sprzedaży;
   • kredyty i pożyczki bankowe (spłacane za pomocą środków pieniężnych pochodzących z przestępstwa);
   • „transakcje rodzinne";
   • blending – mieszanie pieniędzy pochodzących z legalnego źródła z pieniędzmi pochodzącymi z przestępstwa;
   • kasyna;
   • wykorzystanie banków zagranicznych.

Dlaczego pranie pieniędzy jest problemem?

Pranie pieniędzy jest poważnym problemem globalnym z kilku powodów:

• Finansowanie przestępczości: Ułatwia ono działalność przestępczą, umożliwiając przestępcom korzystanie z dochodów z przestępstw.
• Podważanie instytucji: Może osłabić zaufanie do systemów finansowych i bankowych, a także wpłynąć na ich stabilność.
• Wpływ na gospodarkę: Nielegalne środki mogą zakłócać konkurencję i wpływać na ceny na rynkach.
• Finansowanie terroryzmu: Środki z prania pieniędzy mogą być również wykorzystywane do finansowania terroryzmu i innych działań destabilizujących państwa i społeczeństwa.

Przykłady prania pieniędzy

W oparciu o dokument Krajowej Oceny Ryzyka Prania Pieniędzy oraz Finansowania Terroryzmu, możemy wskazać kilka przykładów metod prania pieniędzy:

1. Rachunek fikcyjny na słupa: Ta metoda polega na otwarciu rachunku bankowego wyłącznie w celu przeprowadzenia jednej lub kilku transakcji na duże kwoty w krótkich odstępach czasu. Rachunek ten jest często otwierany przy użyciu fałszywych dokumentów, a cel otwarcia rachunku oraz przeprowadzanych transakcji jest nieprawdziwy. Na przykład, przestępca może otworzyć rachunek w banku, wykorzystując sfałszowane dokumenty tożsamości, a następnie szybko przelać na niego duże sumy pieniędzy z innych podejrzanych źródeł, po czym równie szybko je wytransferować dalej, zanim działania te wzbudzą podejrzenia.
2. Transfery transgraniczne: Przestępcy wykorzystują międzynarodowe transfery środków pieniężnych do przenoszenia wartości majątkowych pomiędzy różnymi jurysdykcjami, co utrudnia śledzenie pochodzenia pieniędzy. Przykładem może być sytuacja, w której nielegalnie zdobyte środki są przesyłane z kraju do kraju, często przez szereg powiązanych ze sobą firm lub rachunków, aby zatrzeć ślady ich pochodzenia.
3. Skrzynka rozdzielcza: W tej metodzie rachunek jest zasilany wieloma wpłatami, często o wartościach poniżej progu wymagającego rejestracji, pochodzącymi z różnych źródeł. Gdy na rachunku zgromadzi się wystarczająco dużo środków, są one przekazywane na inny rachunek lub rozdzielone na kilka innych rachunków. Przykładem może być sytuacja, w której przestępca używa jednego rachunku do odbioru wielu małych wpłat od różnych osób, a następnie przekazuje zgromadzone środki na inne rachunki w ramach "czyszczenia" pieniędzy.
4. Rachunek docelowy: Ta metoda polega na przelewaniu dużych sum pieniędzy na jeden rachunek, który często funkcjonuje przez krótki czas, po czym środki są niemal natychmiast wypłacane w gotówce lub przekazywane dalej. Przykładem może być sytuacja, w której przestępcy otwierają rachunek, na który wpływają duże sumy z nielegalnych źródeł, a następnie szybko wypłacają je lub transferują na inne rachunki, aby uniknąć wykrycia.
5. Metoda "słupy": Ta technika polega na wykorzystaniu osób, które zazwyczaj znajdują się w trudnej sytuacji materialnej, do założenia firm lub otwarcia rachunków bankowych. "Słupy" użyczają swoich danych osobowych i stają się nominalnymi właścicielami firm lub rachunków, nie mając rzeczywistej kontroli nad działaniami i transakcjami, które są przeprowadzane w ich imieniu. Przestępcy kontrolują wszystkie operacje, a "słupy" mogą otrzymywać wynagrodzenie za swoją rolę. Na przykład, osoba w trudnej sytuacji finansowej może zostać przekonana do otwarcia rachunku bankowego, na który przestępcy przekazują nielegalne środki, a następnie realizują transakcje, które mają "oczyścić" te środki.
6. Przedsiębiorstwa symulujące: Są to firmy kontrolowane przez przestępców, które na zewnątrz wyglądają jak legalnie działające przedsiębiorstwa, ale w rzeczywistości służą jako fasada do prania pieniędzy. Przestępcy mogą tworzyć złożone sieci powiązań między takimi firmami, w tym z organizacjami charytatywnymi czy trustami, często zarejestrowanymi w różnych jurysdykcjach, w tym w rajach podatkowych, aby utrudnić śledzenie przepływu środków i identyfikację rzeczywistych beneficjentów. Przykładem może być sytuacja, w której przestępcy zakładają serię firm, które na papierze wydają się prowadzić legalną działalność handlową lub usługową, podczas gdy w rzeczywistości służą one do przeprowadzania transakcji mających na celu "oczyszczenie" pieniędzy z przestępstw. Usługi "biur wirtualnych" są często wykorzystywane do tego celu, pozwalając na utworzenie i zarządzanie firmą bez potrzeby fizycznej obecności w deklarowanym miejscu siedziby.

Te metody są często stosowane w połączeniu, tworząc skomplikowane schematy mające na celu ukrycie prawdziwego źródła nielegalnych dochodów i ich reintegrację z legalnym systemem finansowym.

Głośne przypadki prania pieniędzy na świecie

Teoria to jedno, ale rzeczywiste przypadki wykrytego prania pieniędzy pokazują, jak wielką skalę może przyjąć ten proceder i jakie konsekwencje niesie ignorowanie sygnałów ostrzegawczych (tzw. "red flags"). Poniżej przedstawiamy trzy głośne skandale finansowe, które na trwałe zmieniły podejście branży do przeciwdziałania praniu pieniędzy.

Danske Bank - estoński oddział (2007-2015)

Jeden z największych skandali w historii europejskiej bankowości. Estoński oddział Danske Bank - jednego z największych banków w Skandynawii - przetworzył w ciągu zaledwie 8 lat ponad 200 miliardów euro w podejrzanych transakcjach pochodzących od klientów niebędących rezydentami.

Sygnały ostrzegawcze, które zostały zignorowane:

• Klienci to firmy-wydmuszki z krajów wysokiego ryzyka, głównie z Rosji, Azerbejdżanu i Mołdawii
• Niejasne źródło majątku - informacje o pochodzeniu środków były często mgliste lub wyraźnie sfabrykowane
• Masowe przepływy finansowe - ogromne kwoty przemieszczane codziennie bez logicznego uzasadnienia biznesowego
• Wewnętrzne ostrzeżenia - pracownicy zgłaszali nieprawidłowości, w tym sygnalista Howard Wilkinson, ale byli ignorowani lub odsuwani na boczny tor
• Brak reakcji regulatorów - zarówno duński nadzór finansowy (FSA), jak i estońskie organy regulacyjne przyznały później, że zbyt długo zwlekały z podjęciem działań

Konsekwencje: Danske Bank zamknął operacje w Estonii, stanął w obliczu licznych dochodzeń w całej Europie i Stanach Zjednoczonych, a kilku najwyższych rangą menedżerów musiało zrezygnować. Ta sprawa na trwałe zmieniła sposób, w jaki branża bankowa podchodzi do ryzyka związanego z klientami niebędącymi rezydentami, monitoringu transakcji transgranicznych i odpowiedzialności korporacyjnej w obszarze AML.

HSBC - skandal meksykański (2012)

W 2012 roku, po szczegółowym dochodzeniu przeprowadzonym przez Senat USA, bank HSBC zgodził się zapłacić grzywnę w wysokości 1,9 miliarda dolarów za niepowodzenie w zapobieganiu praniu pieniędzy, szczególnie przez swoje operacje w Meksyku.

Kluczowe sygnały ostrzegawcze:

• Strukturyzowanie wpłat gotówkowych - wpłaty o wartościach tuż poniżej progów raportowania, dzień po dniu, w wielu oddziałach
• Firmy-wydmuszki bez rzeczywistej działalności - przelewy ze spółek bez żadnej aktywności komercyjnej na konta w USA
• Ignorowanie ostrzeżeń personelu - pracownicy działu compliance zgłaszali ryzyka, ale wyższe kierownictwo priorytetowo traktowało przychody i często odrzucało ostrzeżenia
• Nieadekwatne systemy AML - raport Senatu USA opisał ówczesne systemy przeciwdziałania praniu pieniędzy w HSBC jako "rażąco niewystarczające"

Co więcej, HSBC kontynuowało obsługę klientów nawet po wewnętrznych alertach, po prostu przekierowując działalność przez inne podmioty prawne. Ten przypadek wywołał globalną falę "de-riskingu" (redukcji ryzyka poprzez ograniczanie obsługi klientów wysokiego ryzyka) oraz gruntownych przebudów systemów compliance, szczególnie w bankowości korespodencyjnej i biznesach operujących dużymi kwotami gotówki.

FinCEN Files - wyciek z 2020 roku

W 2020 roku wyciek ponad 2000 raportów o podejrzanych transakcjach (SAR - Suspicious Activity Reports) do BuzzFeed News i ich analiza przez Międzynarodowe Konsorcjum Dziennikarzy Śledczych (ICIJ) ujawniła szokującą prawdę: główne banki zgłaszały podejrzane transakcje, ale jednocześnie nadal je przetwarzały.

Kluczowe ujawnienia:

• JPMorgan Chase przeniósł ponad 1 miliard dolarów dla klienta powiązanego ze skandalem 1MDB, nawet po wewnętrznych alertach
• Deutsche Bank przetwarzał podejrzane środki w związku z tzw. "mirror trading" (handlem zwierciadlanym) pomimo wielokrotnych raportów SAR
• HSBC umożliwił schemat Ponziego przemieszczanie środków, mimo że wcześniej złożył raporty SAR dotyczące tego samego klienta

Najważniejsza lekcja: FinCEN Files ujawniły krytyczną lukę w branży: samo złożenie raportu o podejrzanych transakcjach nie oznacza ograniczenia ryzyka, jeśli przepływ transakcji nigdy się nie zatrzymuje. To było przypomnienie, że procedury eskalacji mogą być równie ważne jak sam monitoring transakcji. Wykrycie problemu to jedno, ale kluczowe jest podjęcie odpowiednich działań - wstrzymanie transakcji, zakończenie relacji z klientem lub odmowa wykonania operacji.

Wnioski z rzeczywistych przypadków

Wszystkie te przypadki łączy jeden wspólny mianownik: sygnały ostrzegawcze były widoczne, czasami przez lata, zanim ktokolwiek podjął zdecydowane działania. Problem nie leżał w braku wykrycia, ale w braku odpowiedzi.

Dla instytucji finansowych i osób pracujących w obszarze compliance kluczowe jest nie tylko flagowanie ryzyka, ale przede wszystkim:

• Zrozumienie, co dana "czerwona flaga" faktycznie oznacza w kontekście działalności klienta
• Zadawanie właściwych pytań i drążenie tematu, gdy coś nie pasuje
• Eskalacja problemu i upewnienie się, że odpowiednie działania zostają podjęte
• Priorytetowe traktowanie compliance nad krótkookresowymi przychodami

Kary za pranie pieniędzy

Pranie pieniędzy to poważne przestępstwo, które jest surowo karane. Zgodnie z Art. 299 Kodeksu Karnego, osoba, która przyjmuje, przekazuje lub wywozi za granicę środki płatnicze lub inne mienie pochodzące z przestępstw, może zostać ukarana pozbawieniem wolności od 6 miesięcy do 8 lat.

Jeżeli osoba pracuje dla banku lub innej instytucji finansowej i pomaga w praniu pieniędzy, również podlega karze pozbawienia wolności. Kary są surowsze, jeżeli osoba działała w porozumieniu z innymi - w takim przypadku kara wynosi od roku do 10 lat pozbawienia wolności.

Jeżeli sprawca osiągnął znaczną korzyść majątkową z prania pieniędzy, kara jest jeszcze surowsza. W takim przypadku, sąd może orzec przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio lub pośrednio z przestępstwa, a także korzyści z tego przestępstwa lub ich równowartość.

Jednakże, osoba, która dobrowolnie ujawniła informacje dotyczące przestępstwa, może uniknąć kary. Jeżeli jej informacje zapobiegły popełnieniu innego przestępstwa, nie podlega ona karze. Jeżeli sprawca czynił starania zmierzające do ujawnienia tych informacji i okoliczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Finansowanie zorganizowanej przestępczości

Podsumowując całość zagadnienia, pranie pieniędzy jest złożonym problemem, który ma głębokie i dalekosiężne konsekwencje dla globalnej gospodarki i bezpieczeństwa. Proces ten nie tylko umożliwia przestępcom ukrywanie nielegalnie zdobytych środków, ale także przyczynia się do finansowania dalszej działalności przestępczej, w tym terroryzmu. Walka z praniem pieniędzy wymaga nieustannej czujności, zaawansowanych technologii i międzynarodowej współpracy, aby skutecznie przeciwdziałać tym działaniom i chronić system finansowy przed nadużyciami.

Wykrywanie prania pieniędzy

W obliczu rosnącej innowacyjności przestępców finansowych, organy ścigania i instytucje finansowe muszą nieustannie doskonalić swoje metody wykrywania i zapobiegania praniu pieniędzy. Jednym z elementów jest nakładanie na przedsiębiorców wymogów dotyczących przeprowadzania środków bezpieczeństwa finansowego. W praktyce oznacza to wdrożenie procedury AML i systemu analitycznego wspomagającego ewidencję i ocenę ryzyka klientów i ich transakcji.